Stedenbouwkundige Jake Wiersma promoveerde in maart 2021 aan de Universiteit van Amsterdam. Dit deed hij op zijn proefschrift over de ruimtelijke voorwaarden voor auto-afhankelijkheid in stedelijke gebieden. In zijn onderzoek benadert Wiersma de (elektrische) fiets als alternatief voor de auto wanneer de woon- en werklocatie zich op maximaal 15 kilometer afstand van elkaar bevinden. De conclusies die hij trekt gaan echter verder dan fietsmaatregelen alleen en omvatten het hele mobiliteitsnetwerk. Benieuwd naar de kansen binnen de metropoolregio om autoafhankelijkheid tegen te gaan, gingen we met hem in gesprek.
Jake Wiersma
Het invullen van de kennisleemte
In de inleiding van zijn onderzoek benoemt Jake Wiersma de algemene aanname dat een compacte inrichting van een stad, waar een divers aantal functies dicht bij elkaar ligt, zorgt voor een afname van autogebruik. Dit gebruik van de stedelijke ruimte zou er voor zorgen dat reizigers eerder kiezen om de reis te voet, met de fiets of met het openbaar vervoer (ov) te maken. Deze aanname blijkt echter onvoldoende wetenschappelijk bewezen. Wel zag Wiersma in de afgelopen jaren dat de hoge kosten van ruimtelijke aanpassingen vaak niet worden gecompenseerd door een daling in het autobezit en -gebruik.
Wiersma richtte de focus van zijn onderzoek rondom ruimtelijke inrichting en in hoeverre deze het autoreizigers toelaat om over te stappen op een alternatief vervoersmiddel. Over de omvang van de autoafhankelijkheid in Nederlandse, stedelijke gebieden is weinig bekend. Het onderzoek is dan ook gericht op Nederlandse stedelijke regio’s, waarbij Zuid-Limburg nader is bekeken.
Eén grote (e)-fietsstad
Veel mensen gebruiken de auto als vervoermiddel voor woon-werkverkeer. Een goed vertrekpunt is dan ook om te kijken naar de bereikbaarheid van werklocaties met de fiets, aldus Wiersma. Om de bereikbaarheid van werklocaties te bepalen is in het onderzoek de afstand van maximaal 7,5 kilometer voor de gewone fiets en maximaal 15 kilometer voor de elektrische fiets aangehouden. Dit aantal kilometers zien forenzen als een acceptabele afstand om met de fiets af te leggen van woon- naar werkbestemmingen en is gemeten over het beschikbare fietsnetwerk. De gemiddelde afstand die Nederlanders afleggen naar werk is sinds 2014 al 18,6 km. Het is aannemelijk dat dit gemiddelde blijft oplopen in de komende jaren.
Uit het onderzoek blijkt dat in grote Nederlandse steden en in een aantal medium grote steden ongeveer 60% tot 80% van de werklocaties te bereiken is binnen 15 kilometer. Met de bestaande en toekomstige fietsnetwerken binnen de MRDH, bijvoorbeeld de Metropolitane Fietsroutes, geldt dit voor ongeveer 80% van de werklocaties, aldus Wiersma. De Metropoolregio Rotterdam Den Haag heeft dus de potentie om één grote (e-)fietsstad te zijn.
De combinatie fiets en OV komt terug in het onderzoek van Wiersma. Voldoende fietsparkeerplekken spelen daar ook een rol in.
Mijn onderzoek richt zich op waar en wanneer pogingen tot gedragsbeinvloeding überhaupt zinvol zijn
Het voortransport
Een onderwerp dat terugkomt in het onderzoek is de combinatie van fiets en ov. Rond de 20% tot 25% van de arbeidsplaatsen in Nederland ligt binnen loopafstand van een treinstation. "Deze locaties concurreren al voldoende met de auto omdat er geen sprake is van natransport. Wanneer je de fiets aantrekkelijk wil maken, vooral in combinatie met het ov, is het van belang dat het voortransport op orde is. Er moet een uitgebreid fietsnetwerk liggen tussen woonlocaties en opstapstations", aldus Wiersma.
Oude patronen doorbreken
Het komt regelmatig voor dat er geen sprake is van autoafhankelijkheid; er zijn voldoende alternatieven maar toch verkiezen forenzen de auto boven de fiets of het ov. Dit is ‘subjectieve auto-afhankelijkheid’, men weet niet dat er een alternatief is, of het is een jarenlang ingesleten gewoonte. "Dit is een logische uitkomst is van de jarenlange patronen die wij in Nederland rondom autobezit hebben gevormd", legt Wiersma uit. "Subjectieve autoafhankelijkheid blijkt zo diep verweven te zijn in onze gewoonten dat we het soms als vanzelfsprekend zien dat we in de file staan."
Tot nu toe was de reactie altijd, joh, kantoren liggen toch al bij de snelweg
Een toekomst vol verandering
Toch is er volgens Wiersma genoeg potentie in Nederland om onze ‘autoafhankelijkheid’ te doorbreken. Want zoals hij in zijn onderzoek heeft geconcludeerd zijn de woon-werkafstanden niet het grootste probleem. We kunnen veel harder inzetten op gedragsverandering. Als de woon-werkafstand binnen fiets of e-fietsafstand ligt, zijn er drie manieren voor gedragsbeïnvloeding: Infrastructureel (betere fietspaden), bewustwording (promotiecampagnes) en bestemmingen minder aantrekkelijk te maken om met de auto naartoe te reizen (parkeren, rekening rijden etc. )
Rol van werkgevers
Volgens Wiersma is het van belang dat werkgevers binnen de metropoolregio Rotterdam Den Haag de eerste stap zetten. Werkgevers kunnen bijvoorbeeld strengere eisen stellen tijdens het toewijzen van parkeerplekken aan werknemers. Daarbij kunnen werkgevers de afstanden hanteren die gebruikt zijn tijdens het onderzoek. Woont de werknemer binnen 15 kilometer van de arbeidslocatie, dan is het niet nodig om met de auto te komen. In de regio zijn hier al goede voorbeelden van. De gemeente Schiedam bijvoorbeeld is in 2016 gestart met een mobiliteitsaanpak voor werkgevers in het Schiedamse havengebied. Samen met 13 grote werkgevers zijn er verschillende maatregelen opgesteld om tot een modalshift te komen. In 2019 is het project Port-of-Schiedam bike gestart. De 50 deelfietsen die bij metrostation Vijfhuizen en Troelstralaan werden aangeboden hadden een vaste gebruikersgroep van 200 reizigers. Het dagelijkse autogebruik nam met tientallen ritten af. Schiedam bewijst hiermee dat het dagelijks autogebruik in Nederland, zoals Jake Wiersma heeft bevonden, te weerleggen is met de juiste maatregelen.
